Η Ιστορία των Πανελλαδικών Εξετάσεων: Ένας θεσμός με βάρος και αμφισβητήσεις

Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις αποτελούν διαχρονικά έναν από τους πιο σημαντικούς θεσμούς της Ελληνικής εκπαίδευσης, καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό την πορεία των νέων προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πέρα από απλώς ένα διαγωνιστικό σύστημα, οι Πανελλαδικές φέρουν μαζί τους φορτία κοινωνικά, ψυχολογικά και πολιτικά. Πότε ξεκίνησαν; Πώς εξελίχθηκαν; Είναι τελικά το καλύτερο σύστημα που έχουμε ή υπάρχει χώρος για βελτιώσεις;

---

Η απαρχή ενός καθολικού συστήματος

Το 1984 θεσμοθετήθηκαν για πρώτη φορά οι Πανελλαδικές Εξετάσεις, με στόχο την ενιαία, αδιάβλητη και αντικειμενική αξιολόγηση όλων των μαθητών της χώρας για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Μέχρι τότε, υπήρχαν ποικίλα τοπικά ή πανεπιστημιακά εξεταστικά συστήματα, που συχνά χαρακτηρίζονταν από αδιαφάνεια ή ευνοιοκρατία.

Το νέο σύστημα προκάλεσε αρχικά θετική εντύπωση, καθώς προσέφερε ίσες ευκαιρίες στους μαθητές, ανεξαρτήτως τόπου ή σχολείου. Ωστόσο, όσο περνούσαν τα χρόνια, άρχισαν να εμφανίζονται κενά, δυσκολίες και αμφισβητήσεις.

---

Αλλαγές ανά δεκαετία: Ένα σύστημα υπό συνεχή αναδόμηση

Η εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από διαρκείς μεταρρυθμίσεις και οι Πανελλαδικές δεν αποτελούν εξαίρεση:

• 1984–1998 | Σύστημα των Δεσμών: Οι υποψήφιοι επέλεγαν μία από τέσσερις «δέσμες» μαθημάτων. Αξιοκρατικό μεν, αλλά στενό και περιοριστικό.

• 1999–2004 | Κατευθύνσεις και Ενιαίο Λύκειο: Μετασχηματισμός της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ένταξη περισσότερων μαθημάτων στις εξετάσεις.

• 2005–2014 | Σύστημα Βαθμολογίας με Συντελεστές και Συνδυασμούς: Πιο σύνθετο αλλά και περισσότερο αγχωτικό, καθώς η κάθε μονάδα μετρούσε δραματικά.

• 2015–σήμερα | Επιστημονικά Πεδία και Ομάδες Προσανατολισμού: Το σύστημα βασίζεται σε τέσσερα πεδία, με τον κάθε υποψήφιο να επιλέγει μια ομάδα μαθημάτων.

---

Προβλήματα και επιφυλάξεις απέναντι στο σύστημα

Παρά τη λειτουργική του δομή, το σύστημα των Πανελλαδικών έχει δεχτεί ποικίλες κριτικές:

• ✅ Αδιάβλητο και αντικειμενικό, αλλά:

• ❌ Μονοδιάστατο, βασισμένο αποκλειστικά στη γραπτή εξέταση.

• ❌ Φροντιστηριοκεντρικό, αφού σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι χρειάζονται εξωσχολική βοήθεια.

• ❌ Ψυχοφθόρο, με πίεση που κορυφώνεται στις 3 ώρες της κάθε εξέτασης.

• ❌ Ασυνεπές στη δυσκολία των θεμάτων, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

---

Πίνακας: Δυσκολία Θεμάτων & Αντιδράσεις ανά Έτος

---

Να δούμε όμως και κάποιες ενστάσεις περί συγκεκριμένων θεμάτων :

⚖️ Ενστάσεις και Αμφισβητήσεις στις Πανελλαδικές εξετάσεις

1. Θέμα Δ1 στη Βιολογία (2024)

Στις εξετάσεις της Βιολογίας του 2024, το θέμα Δ1 προκάλεσε αντιδράσεις, καθώς υπήρχαν δύο επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις. Η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων και φροντιστηριακοί οργανισμοί πρότειναν μία ενδεικτική λύση, αλλά πολλοί υποψήφιοι επέλεξαν την εναλλακτική προσέγγιση. Η έλλειψη σαφούς καθοδήγησης στην εκφώνηση οδήγησε σε αιτήματα για αντικειμενική βαθμολόγηση και επίσημη τοποθέτηση της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων.

2. Αρχές Οικονομικής Θεωρίας (2023)

Το 2023, ένα θέμα στις Αρχές Οικονομικής Θεωρίας βασίστηκε σε λανθασμένη διατύπωση του σχολικού βιβλίου, προκαλώντας ενστάσεις από υποψηφίους και εκπαιδευτικούς. Η ασάφεια του θέματος ανέδειξε την ανάγκη για προσεκτικότερη επιλογή και διατύπωση των εξεταστικών θεμάτων.

3. Συνταγματικές Ενστάσεις για το Σύστημα Εισαγωγής (2017)

Το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέφρασε ενστάσεις για τον τρόπο βαθμολόγησης ορισμένων μαθημάτων γενικής παιδείας στις Πανελλαδικές, καθώς και για τον προνομιακό τρόπο εξέτασης ή εισαγωγής σε ΑΕΙ-ΤΕΙ διαφόρων κατηγοριών υποψηφίων. Η απόφαση αυτή ανέδειξε συνταγματικά προβλήματα στο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

4. Διαδικασία Επανεξέτασης Γραπτών

Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Ν.3748/2009, οι υποψήφιοι έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν αίτηση για επίδειξη των γραπτών τους τον Σεπτέμβριο του έτους συμμετοχής τους στις εξετάσεις. Η διαδικασία αυτή απαιτεί την καταβολή παραβόλου και δεν προβλέπει τη χορήγηση αντιγράφων των γραπτών, γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητα επανεξέτασης και αναβαθμολόγησης.

---

📝 Συμπεράσματα

Οι ενστάσεις που προκύπτουν στις Πανελλαδικές Εξετάσεις υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχή αναθεώρηση και βελτίωση του εξεταστικού συστήματος. Η σαφής διατύπωση των θεμάτων, η διαφάνεια στη βαθμολόγηση και η δυνατότητα ουσιαστικής επανεξέτασης των γραπτών είναι κρίσιμα στοιχεία για τη διατήρηση της αξιοπιστίας και της αντικειμενικότητας του θεσμού.

Τι λένε οι ειδικοί;

Καθ. Α. Δεληγιάννης (Παιδαγωγικό Τμήμα):
«Η αξιοπιστία του συστήματος είναι αδιαμφισβήτητη. Όμως εξετάζουμε τη μνήμη, όχι τη γνώση. Η παιδεία δεν είναι εξεταστικό κριτήριο.»

Ε. Καραμήτρος (Φροντιστής):
«Το φροντιστήριο έχει γίνει προϋπόθεση για επιτυχία. Το σχολείο δεν προλαβαίνει να διδάξει με ουσία.»

Μαθητής  Γ’ Λυκείου (2024):
«Νιώθω ότι όλα παίζονται σε 10 μέρες.Διαβάσμα απο το Γυμνάσιο και αν μια μέρα δεν είμαι καλά; Δεν αξίζω θέση στο Πανεπιστήμιο;»

---

Μπορεί να υπάρξει εναλλακτική;

Η συζήτηση για εναλλακτικά ή συμπληρωματικά συστήματα δεν είναι καινούργια:

• 📌 Συνδυασμός Πανελλαδικών + Εσωτερικής Αξιολόγησης Λυκείου (π.χ. 70% από εξετάσεις, 30% από τη σχολική χρονιά)

• 📌 Εισαγωγή φακέλου δεξιοτήτων ή portfolio

• 📌 Συνεντεύξεις σε ειδικές σχολές (π.χ. παιδαγωγικά, καλλιτεχνικά)

• 📌 Περισσότερες εξεταστικές ευκαιρίες μέσα στον χρόνο (όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες)

---

Συγκεντρώσαμε ενδειτικές δηλώσεις Υπουργών ανα κυβέρνηση,σχετικά με το σύστημα διαξαγωγής των Πανελλαδικών εξετάσεων και σας τις παρουσιάζουμε

---

🟦 Γεράσιμος Αρσένης (Υπουργός Παιδείας, 1996–2000)

• Μεταρρυθμίσεις και Αντιδράσεις: Το 1997, ο τότε Υπουργός Παιδείας, Γεράσιμος Αρσένης, προώθησε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που επιδίωκε να μετατρέψει τα σχολεία σε διαρκή εξεταστικά κέντρα, προκαλώντας αντιδράσεις και κινητοποιήσεις από μαθητές.

• 🟦 Κώστας Γαβρόγλου (Υπουργός Παιδείας, 2016–2019)

  • Όραμα για Κατάργηση των Πανελλαδικών: Ο κ. Γαβρόγλου είχε εκφράσει την επιθυμία του για ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου οι μαθητές θα μπορούν να εισάγονται στα ΑΕΙ χωρίς εξετάσεις, ελπίζοντας ότι αυτό θα γίνει πραγματικότητα σε κάποια χρόνια.

  • 🟦 Νίκη Κεραμέως (Υπουργός Παιδείας, 2019–2023)

    • Διαχείριση Πανελλαδικών Εν μέσω Πανδημίας: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η κ. Κεραμέως διαχειρίστηκε τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, λαμβάνοντας μέτρα όπως η δωρεά 120.000 υφασμάτινων επαναχρησιμοποιούμενων μασκών για την προστασία των υποψηφίων.

    • 🟦 Κυριάκος Πιερρακάκης (Υπουργός Παιδείας, 2023–2025)

      • Διαφάνεια και Αξιοπιστία: Ο κ. Πιερρακάκης έχει τονίσει τη σημασία της διαφάνειας στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, αναφέροντας ότι όλα τα δεδομένα που είναι δημόσια οφείλουν να δημοσιοποιούνται.

Το μήνυμα της Υπουργού Παιδείας, κυρίας Σοφίας Ζαχαράκη.

🟦 Σοφία Ζαχαράκη (Υπουργός Παιδείας, 2025)

• Μήνυμα προς τους υποψηφίους: Η Υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων & Αθλητισμού, Σοφία Ζαχαράκη, απηύθυνε μήνυμα στους υποψηφίους των Πανελλαδικών Εξετάσεων, ενθαρρύνοντάς τους να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να οραματιστούν στιγμές που τους κάνουν χαρούμενους πριν εισέλθουν στο εξεταστικό κέντρο.

Συμπέρασμα…

Οι Πανελλαδικές είναι ένας θεσμός με διάρκεια, σταθερότητα και διαφάνεια — χαρακτηριστικά που δύσκολα συναντώνται σε άλλες διαδικασίες του ελληνικού δημόσιου τομέα. Ωστόσο, χρειάζεται επανεξέταση του παιδαγωγικού τους ρόλου και αναζήτηση πιο ανθρώπινων τρόπων αξιολόγησης, ώστε να μην εξαντλούνται οι υποψήφιοι σε μια εξαντλητική «κούρσα βαθμοθηρίας».

Η γνώση είναι πολύ πιο βαθιά από μια τράπεζα θεμάτων. Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί δεν είναι μόνο «πώς θα αξιολογήσουμε» αλλά «τι άνθρωπο θέλουμε να διαμορφώσουμε μέσα από την εκπαίδευση».

Καλή επιτυχία στα παιδιά που είναι όντως οι πιο σκληρά εργαζόμενοι.Καλή επιτυχία στις μαθήτριες και στους μαθητές !

Έρευνα/Σύνταξη

Sandy Spyroy

Γρηγόρης Γαλάνης